CBAM – graniczny podatek węglowy: pełne wdrożenie i wpływ na import spoza UE

Unia Europejska wprowadza rewolucyjne zmiany w polityce klimatycznej, których kluczowym elementem jest mechanizm dostosowywania cen na granicach z uwzględnieniem emisji dwutlenku węgla (CBAM). Ten graniczny podatek węglowy, znany również jako podatek węglowy na granicach, ma na celu wyrównanie szans konkurencyjnych dla europejskich producentów, którzy już ponoszą koszty związane z unijnym systemem handlu emisjami (EU ETS), oraz zredukowanie ryzyka tzw. ucieczki emisji. Pełne wdrożenie CBAM zaplanowane jest na rok 2026, jednak już teraz jego wpływ na importowane produkty spoza UE jest odczuwalny.

Czym jest mechanizm CBAM i jakie są jego cele?

CBAM to narzędzie polityki klimatycznej Unii Europejskiej, które nakłada opłatę na importowane produkty wysokoemisyjne, takie jak cement, żelazo, stal, aluminium, nawozy, energia elektryczna i wodór. Opłata ta jest kalkulowana na podstawie wbudowanych w te produkty emisji dwutlenku węgla, które powstały podczas ich produkcji. Głównym celem CBAM jest zapewnienie, że ceny importowanych towarów będą odzwierciedlać ich faktyczny ślad węglowy, podobnie jak w przypadku produktów wytwarzanych w UE.

Kluczowe cele wprowadzenia CBAM to:

• Zapobieganie ucieczce emisji: Umożliwienie europejskim firmom konkurowania na równych zasadach z przedsiębiorstwami z krajów o mniej restrykcyjnych politykach klimatycznych.
• Zachęcanie do redukcji emisji w krajach trzecich: Stymulowanie państw spoza UE do wprowadzania własnych mechanizmów ustalania cen emisji CO2.
• Wspieranie ambitnych celów klimatycznych UE: Realizacja zobowiązań Unii Europejskiej w zakresie redukcji emisji gazów cieplarnianych.

Okres przejściowy i raportowanie CBAM

Od 1 października 2023 roku rozpoczął się okres przejściowy dla CBAM, który potrwa do końca 2025 roku. W tym czasie importerzy objętych mechanizmem produktów nie muszą jeszcze uiszczać opłat, ale są zobowiązani do raportowania wbudowanych emisji swoich towarów. Raportowanie odbywa się kwartalnie za pośrednictwem specjalnego systemu informatycznego – systemu CBAM.

W ramach okresu przejściowego importerzy muszą zgłaszać:

• Ilość importowanych towarów.
• Wbudowane emisje tych towarów.
• Opłaty węglowe zapłacone w kraju pochodzenia (jeśli takie istnieją).

Celem tego okresu jest umożliwienie przedsiębiorcom adaptacji do nowych wymogów, a także zebranie danych niezbędnych do prawidłowego obliczenia przyszłych opłat.

Pełne wdrożenie CBAM: co czeka importerów od 2026 roku?

Po zakończeniu okresu przejściowego, od 1 stycznia 2026 roku, importerzy będą musieli zakupić i umorzyć certyfikaty CBAM odpowiadające ilości wbudowanych emisji w importowane produkty. Cena certyfikatów będzie powiązana z ceną uprawnień do emisji w ramach EU ETS. Im wyższa cena uprawnień, tym wyższa będzie opłata w ramach CBAM.

Kluczowe zmiany od 2026 roku obejmują:

• Obowiązek zakupu certyfikatów CBAM: Importerzy będą musieli nabywać certyfikaty, aby pokryć emisje związane z importowanymi produktami.
• Powiązanie z ceną uprawnień EU ETS: Cena certyfikatów będzie bezpośrednio związana z notowaniami uprawnień do emisji CO2 na europejskim rynku.
• Ujednolicenie przepisów: CBAM zastąpi dotychczasowe zwolnienia z opłat w ramach EU ETS dla niektórych sektorów.

Wpływ CBAM na import spoza UE i globalną gospodarkę

Wprowadzenie CBAM ma dalekosiężne skutki dla globalnego handlu i gospodarek krajów spoza UE. Przedsiębiorstwa eksportujące objęte mechanizmem produkty do Unii Europejskiej będą musiały ponieść dodatkowe koszty, co może wpłynąć na ich konkurencyjność. Kraje, które nie posiadają własnych mechanizmów opodatkowania emisji dwutlenku węgla, mogą doświadczyć znaczącego wzrostu kosztów eksportu do UE.

Potencjalne skutki dla importerów i krajów trzecich:

• Zwiększone koszty importu: Firmy spoza UE mogą odczuć wzrost cen swoich produktów na rynku unijnym.
• Konieczność inwestycji w technologie niskoemisyjne: Aby zminimalizować koszty CBAM, eksporterzy mogą być zmuszeni do inwestowania w czystsze technologie produkcji.
• Zmiany w łańcuchach dostaw: Możliwe są przetasowania w globalnych łańcuchach dostaw, gdy firmy będą szukać alternatywnych rynków lub dostawców.
• Presja na politykę klimatyczną: CBAM może wywrzeć presję na kraje trzecie, aby wprowadziły własne polityki klimatyczne i mechanizmy ustalania cen emisji.

Wyzwania i możliwości dla polskich eksporterów

Polscy producenci, którzy już działają w ramach EU ETS, mogą odczuć pewną ulgę konkurencyjną dzięki CBAM. Jednakże, polscy eksporterzy objętych produktów do krajów spoza UE będą musieli liczyć się z potencjalnymi konsekwencjami wdrożenia CBAM w innych regionach świata, które mogą próbować wprowadzać podobne mechanizmy.

Wyzwaniem dla polskich eksporterów jest:

• Dokładne obliczanie wbudowanych emisji: Konieczność posiadania wiarygodnych danych i metodologii do określania śladu węglowego produktów.
• Adaptacja procesów produkcyjnych: Potencjalna potrzeba modernizacji i inwestycji w technologie redukujące emisje.

Jednocześnie, CBAM stwarza możliwości:

• Wzmocnienie pozycji na rynku UE: Umożliwia polskim firmom lepszą konkurencyjność w porównaniu do importu z krajów o niższych standardach klimatycznych.
• Rozwój zielonych technologii: Stymuluje innowacje i rozwój niskoemisyjnych rozwiązań w Polsce.

CBAM to znaczący krok w kierunku globalnej gospodarki niskoemisyjnej, który będzie kształtował międzynarodowy handel w nadchodzących latach. Zrozumienie jego mechanizmów i konsekwencji jest kluczowe dla wszystkich podmiotów zaangażowanych w import i eksport produktów objętych tym regulacją.